REMEMBRANCE (आठवण)

हा लेख, याला मी लेख तरी कसं म्हणू? कागदावर उतरला म्हणून काहीतरी म्हणायचं इतकच, पण हे असं आतून. गाभ्यातून आलेलं, त्याला कधी नाव देता येतं का?

तर चेष्टे चेष्टेत , काय लेखकराव, आमच्यावर कधी लिहिता आहात? त्या निमित्ताने आम्हाला जागतिक प्रसिद्धी मिळेल, असं. तो  म्हणत असे. हे सगळं लिहिलं होतं तेव्हाच म्हणजे 2018 साली. त्याने ते वाचून नेहेमीप्रमाणे टीका टिप्पणीसुद्धा केली होती. त्याची हरकत नव्हतीच हे मी ब्लॉगवर टाकायला, तरीही   ते इथे देण्याचं मी टाळत आलो. आक्षेप त्यातला की हे फारच वैयक्तिक आहे. कालच्या राजूच्या जाण्याने,  (याच्यावर विश्वास ठेवणं कठीणच) आता या मर्यादेला, आक्षेपाला अर्थ उरला नाही.  आज हे इथे देताना, पुनः वाचताना त्याच्याबरोबरच्या सहवासाचा आनंद लुटण्याचा लाभ घेण्याचा हा (केविलवाणा) प्रयत्न.   

आमच्या स्कॉटलंड ट्रीपच्या शेवटच्या टप्प्यातील एडीन्बरा हा शेवटचा मुक्काम. हॉटेलची एक गंमतच होती. प्रवेशद्वारापाशीच जमाव घुटमळत असे. थोडं विचित्रच वाटलं सुरवातीला. नंतर कळलं वाय फाय फक्त इथेच मिळतं खोलीत अजिबात रेंज नाही. तेव्हाच म्हटलं बोंबला आता.

 

कालपर्यंत मी आणि राजू दिवसातून निदान एकदा तरी बोलत होतो. नकटीच्या लग्नाला सतराशे साठ विघ्न म्हणतात तसं त्याच्याकडे लंडनलाही नेटचा काहीतरी प्रॉब्लेम झाला होता. मला तर आता आमच्याविरुद्धच्या सार्वत्रिक कटाचीच खात्री वाटायला लागली. ब्रिटीश टेलिकॉमने लंडनला राजूकडे आणि इथे या...... पण कल्पनाराज्यात रमायला वेळ नव्हता. एडीन्बराला निघण्या आधी मी हट्टाने राजूकडून पत्ता विचारून घेतला होता. त्याचं एकच म्हणणं पत्ता घेऊन तू पोहोचणार कसा? मीच तुला घेऊन जायला येणार आहे ना? पण तरीही मी निदान पत्ता तरी असावा जवळ, म्हणून तो घेऊन ठेवला होता. ब्रिटीश टेलिकॉमच्या कटाचा सुगावा लागल्याकारणाने केतकीपण सावध झाली होती. तिने मग तिचा नंबर, ऑफीसचा नंबर असं सगळं मला देऊन तो कट हाणून पाडायची पूर्ण व्यवस्था केली.

 

आम्ही हॉटेलमधून शहरात जायला निघण्याकरता बसची वाट बघत होतो. ही चुकली तर एक किलोमीटर चालत जाऊन दुसरी पकडावी लागली असती. तेव्हढ्यात फोन वाजला. राजूने लंडनच्या स्ट्रानस्टेडला उतरल्यावर कोणत्यातरी स्टेशनवर ट्यूबने या असं सांगितलं. नाव मला कळलं नाही. म्हणून मी श्रीशैलकडे फोन दिला पण सिग्नल खूप वीक होता. त्याने तो पुनः माझ्याकडे सोपवला इतक्यात बस आली म्हणून घाई करायला सुरवात झाली. माझ्या डोळ्यासमोर आत्ताची बस आणि लंडनला उतरल्यानंतर काय असा प्रश्न उभा. मी त्या दोघांना (श्रीशैल व उत्तरा) पुढे व्हा म्हटलं आणि मला काहीतरी मिले एंड लक्षात ठेव असं त्याने सांगितल्यासारखं वाटलं. चला काहीतरी आपल्या हातात आलं या समाधानात मी शेवटच्या क्षणी बसमध्ये चढलो.

 

एडिंबरा स्टेशन. आलो तेव्हाच मला आवडलं होतं. आता निवांत बघता येईल अशा कल्पनेत होतो पण..... तसं हे स्टेशन एका सलग पातळीत नाही. खरतर आम्ही पाहिलेली कोणतीच स्टेशनं एका पातळीत नाहीत. त्यामुळे प्लॅटफॉर्मची संख्या वीस पण सलग नाही तर तीन चार पातळीवर. रेल्वे खाजगी. त्यामुळे प्रत्येकाचे प्लॅटफॉर्म वेगळे. स्टेशनचा भव्यपणा नजरेत येण्याची काही शक्यताच नाही. त्यातून आम्हाला आत्ता राजू त्या स्टेशनवर वाट बघत असेल ही काळजी, उगीचची!

 

लंडनला स्टेशनवर उतरलो आणि आपल्याकडची गर्दी आठवली. जनांचा चालला प्रवाहो! आम्ही निर्धास्त होतो श्रीशैलमुळे! तो असला की सगळी जबाबदारी त्याची हे आमचं डिव्हिजन ऑफ वर्क ठरलेलं. पण इथे आमची भीती म्हणजे त्याच्यामागून गर्दीतून बरोबर चालत रहाण्याची. त्याने कुठला तो मार्ग बघितला. राजूने सांगितलेली लाईन ही नव्हती. मी हलकासा उल्लेख केला. तर त्याचं उत्तर आलं, आपल्याला त्या स्टेशनला जायचं आहे ना, मग कसाही गेलो तरी काय फरक पडतो? आमची एक आजी म्हणायची, सत्तेपुढे शहाणपण नाही. ते वाक्य आठवलं ! मी गप्प! आम्ही आपले गाडीची वाट बघत बसलो.

 

गाडी माईल एंड स्टेशनमध्ये आली. राजूने कोणत्या बाजूने बाहेर पडा आम्ही कुठे असू वगैरे सूचना दिल्या होत्या. आम्ही बाहेर आलो. श्रीशैलने त्याला बघितले. मी शोधत होतो कुठे दिसतो आहे ते. शेवटी त्यानेच हाक मारली आणि मला देवांगी आणि तो समोरच त्यांच्या गाडीपाशी उभे दिसले. चला, आता तुम्ही आणि तुमचा मित्र. मी घरी जायला मोकळा ! असं श्रीशैल म्हणाला खरा पण ते उद्यापासून! आजतर त्यालाही राजूचा पाहुणचार घ्यायचा होताच.

 

हे डावीकडे दिसतं आहे ते कॅनरी व्हार्फ, लंडनचं फ़ायनान्शिअल हब. दिव्यांच्या लखलखाटात ती इमारत उठून दिसत होती. लक्षात ठेवा कारण ट्यूबचं स्टेशन आहे. माईल एंड हे आम्हाला बसने जोडणार स्टेशन असलं तरी ते दूर आहे. हे अगदी जवळचं. आम्ही बघून ठेवलं. रात्रीच्या अंधुक प्रकाशात त्याने बोट दाखवल्या ठिकाणी पाणी दिसत होतं. ही आमची तमसा. आपल्या घराच्या मागल्या अंगाला (हा त्याचाच शब्द ) ती आपल्याला भेटते. मिळालेलं प्रत्येक मिनिट उपयोगात आणत होता तो. इतक्या वर्षांचा बॅकलॉग भरून काढायचा तर आमचा चार रात्री पाच दिवसांचा मुक्काम पुरेसा नाही हे त्याने आधीपासूनच जाहीर केलेलं होतं. त्याचा व्यवस्थित निषेधही नोंदवून झाला होता, माझ्यापाशी आणि श्रीशैलकडेसुद्धा. पण श्रीशैलच्या वाट्याला येणा-या उण्यापु-या दोन महिन्यातला आणखी वाटा देण्याकरता श्रीशैलही तयार नव्हता!

 

घरी पोहोचलो. त्याआधी त्याने काही खुणा सांगीतल्याही पण सगळं लक्ष आता घराकडे होतं. घराची गेटेड सिक्युरिटी, ते कसं उघडायचं, त्याचं प्रात्यक्षिक हे सारं करून आम्ही कॉम्प्लेक्समध्ये प्रवेश केला. डावीकडे गाडी पार्क करून, हे आपलं घर म्हटल्यावर आम्ही सामान घेऊन गृहप्रवेश करते झालो!

 

युरोपातली घरं आता ब-यापैकी परिचयाची झाली आहेत. महत्वाचा फरक होता तो तळमजल्यावरच्या झोपायच्या खोलीचा. सर्वसाधारणपणे दुर्मिळ असणारी ही गोष्ट ! या, म्हणजे युरोपातील लोकांना म्हातारपणीसुद्धा आपण जिने चढ उतर करू शकू असा विश्वास कसा वाटतो हेच समजत नाही. सगळ्या घरांच्या शयनगृहाकरता कमीत कमी एक तरी मजला चढायला लावण्यात काय हशील? तर ही सोय इथे उत्तम. वरच्या मजल्यावर छान बैठकीची खोली, म्हणजे आमचा अड्डा आणि दुस-या बाजूला स्वयंपाकघर. त्यावर गेल्यावर मग दोन बेडरूम्स आणि पुन: वर ते अॅटीक. मला ते सगळं बघून केतकीलाच विचारायचा मोह झाला की बाई ग कुठे काय ठेवलं आहे ते कसं लक्षात ठेवतेस आणि किती वेळा साधारणपणे तुम्ही जिने चढ उतर करता? राजू , केतकी आणि देवांगी तिघेही जण अगदी मापात आहेत त्याचं श्रेय या जिन्यांच असावं असा निष्कर्ष काढून आम्ही मोकळे झालो.

 

आम्ही येणार म्हणून केतकीने दोन दिवस रजाच टाकली होती आणि नंतरच्या दिवशी जेव्हा आम्ही लंडन बघण्यासाठी बाहेर पडणार होतो तेव्हा आमच्या वेळांप्रमाणे वेळ बदलून घेतली होती. राजू काय त्याच्या कामाचा राजा त्यामुळे मी पूर्णवेळ तुमच्या सेवेत आहे असं जाहीर करून मोकळा झाला होता. नंतरच्या चार दिवसातल्या त्यांच्या पाहुणचाराने, हा शब्द मी वापरला तरी तो समर्पक निश्चित नाही कारण मी काय आणि उत्तरा काय आंम्ही घराच्या वरताण तिथे राहिलो आणि त्याहीपलीकडे या दोघांनी सासरकडची माणसं असावीत तशी आमची बडदास्त ठेवली.

 

मला वाईन आवडते म्हणून रेड, व्हाईट, रोसे अशा वेगवेगळ्या वाईन्स त्याने पोतडीतून काढल्या. मनसोक्त आस्वाद घेण्याकरता आम्ही मोकळे होतो पण त्या दोघांना घराकडे लक्ष देण्याचीही जबाबदारी होती. देवांगी सकाळी उठून शाळेत जाणार याचं भानही असणारच.

 

पण देवांगी खरच गुणी मुलगी. आम्ही आलो आहोत, कोणीतरी बाबाचे, चुकलो बाबांचे, हो. तिला परदेशात जन्मली असली तरी मराठीतले पाठभेद, अरे, अहो आणि त्याहीपेक्षा खास नाईक घरातलं तिरकं बोलणं व्यवस्थित समजतं आणि तिने ते उत्तम त-हेने आत्मसातही केलेलं आहे. आमच्या संभाषणात तिने फारच क्वचित इंग्रजीचा आधार घेतला असेल. आम्ही होतो त्या दिवसात ती अभ्यास म्हणून किंवा इतर काही कारण काढून खोलीत निघून गेली असं झालं नाही. सगळ्यांच्यामध्ये असताना उगीच आगाऊपणा करून मध्ये तोंड घातलं आहे असही नाही. तिची शाळा सकाळची असे. आम्ही लंडन बघण्याकरता जाणार होतो तेव्हा तिची शाळेची तयारी सुरु होती. केतकी, राजू बहुधा त्यांच्या खोलीत आवरत होते आणि मी स्वयंपाकघरात डोकावलो तर ही एकटीच तयारी करत होती. मला बघून तिचा पहिला प्रश्न काका चहा करून देऊ का? मला आश्चर्यच वाटलं! एकतर आपल्याकडे शाळेत जाणारी आणि त्यातून मुलगी म्हणजे ती किती बिझी असते, तिला कशाला वेळ मिळत नाही म्हणून मग मीच सगळी तयारी करून ठेवते असं अष्टसात्विक भाव चेह-यावर आणत सांगणा-या आपल्याकडल्या समस्त आई वर्गाचा चेहरा नजरेसमोर तरळला. नंतरच्या आयुष्यात करायचं आहेच मग आत्ता कशाला जबाबदा-या असं म्हणणारे त्या मुलींचे बापही डोळ्यासमोर आणले आणि माझ्या डोळ्यात अगदी पाणी की हो आलं!!!

 

राजूमधला तिरकस गोलंदाजीला मात्र आम्ही देवांगीचं कौतुक करायला सुरवात केली म्हणजे बहार येत असे. त्यावेळची त्या दोघांची जुगलबंदी ऐकण्याचं भाग्य आम्हाला लाभलं. यावेळी राजूच्या आईची प्रकर्षाने आठवण झाली. त्यांच्या सहज बोलण्यातही विनोदाची झालर असे. चिमटे तर बसतील पण फार दुखणार नाही अशा त-हेने त्यांची टोलंदाजी असे. त्यांच्या मुंबई भेटीदरम्यान दोन तीन वेळा त्यांची भेट झाली होती. पूर्वीचं त्यांचं टोप्या उडवणं जरी तेच होतं तरी दादरच्या माधववाडीतल्या त्यांच्या घरातल्या रंगलेल्या गप्पांची सर इतक्या मोठ्या गॅपनंतर येणं तसही कठीण!

 

एका गोष्टीचा उल्लेख मात्र इथे करायलाच हवा. मोकळेपणा आणि स्वैर यातला फरक जाणवत होता. इथे बोलताना कोणताही विषय निषिद्ध नव्हता. देवांगीच्या मैत्रिणीच्या आईच्या दुस-या की तिस-या लग्नाबद्दल आणि त्यामागच्या पैशाबद्दल तिला माहिती होती. त्यांच्या वर्गात कोणीतरी लिंगबदल केलेली व्यक्ती होती मग तिचं जेंडर अमुक सेक्स तमुक हे आपल्याकडे सहसा चर्चा होऊ न शकणारे विषय ती सहजपणे बोलत होती. या दरम्यानच राजूने तिथल्या पालक आणि मुलांची गंमत सांगितली. इथले पालक ज्यांच्याकडे बीएमडब्ल्यू आहे ते मुलांना त्यांची मागणी पुरवता येत नाही कारण पैसे नाहीत असं कारण सांगतात आणि मुलंही इतकी बावळट की त्यावर विश्वास ठेवतात, तेव्हा दोघंही महान वाटायला लागतात.

 

आमच्याकडे दादरला बालमोहन विद्यामंदिर घरापासून चालत पाचव्या मिनिटावर आहे. पण आई बाप, धापा टाकत , सिग्नल तोडून आणि कित्येकवेळा नो एन्ट्री असतानाही जाऊन मुलांना त्यांच्या श्रीमंती गाडीतून शाळेत पोहोचवतात. इथे ही मुलगी तीन वेळा बस, रेल्वे बदलून शाळेत जाते, एकटी! त्यांच्या शाळेतला एक चांगला भागही यानिमित्ताने कळला. आठवीत असताना त्या मुलींना वरच्या वर्गातली त्यांच्या जवळपास रहाणारी एक मुलगी एस्कॉर्ट म्हणून सुरवातीला देतात. हळूहळू स्वतंत्र प्रवासाची सवय होते. आपल्याकडे हे बांधलेपण नाही. मुलांवर जबाबदारी टाकण्यात आपण कसूर करतो कारण आपल्यामधे आत्मविश्वासाची कमतरता असते. मुलांना वेळ पडल्यावर ती पेलता आली नाही की आपण दोष मात्र त्यांच्यावर टाकतो.

 

राजूचं मुलीचं कौतुक पहायला मिळालं तसा खास वडिलांचा आवाजही ऐकायला मिळाला. कुठेतरी जाणार आहोत आम्ही मैत्रिणी असं सांगितल्यावर केतकीने राजूला सांग असं सांगितलं. तेव्हा Are you just informing or asking for permission? हे विचारतानाचा त्याचा आवाज खास "आपला" होता. आणि देवांगीनेही त्यावर कोणतीही नाराजी किंवा आदळआपट केली नाही. त्यातलं त्याचं एक वाक्य , या संदर्भातलं नसलं तरी मला महत्वाचं वाटलं " मी तिला नेहेमी सांगतो, तू ब्रिटीश असलीस तरी तुझी ओळख ब्रिटीश इंडियन अशीच असणार आहे हे विसरू नकोस. वडील मुलगी हे नातं मैत्रीचं करताना बापाची बाप म्हणून भूमिका हरवू न देता कशी निभावता येते याचं प्रात्यक्षिक आम्ही बघत होतो.

 

केतकीला किती हात आहेत असा प्रश्न पडावा अशी एकूण कामाची गती होती. अष्टावधान कशाला म्हणतात ते आम्हाला प्रत्यक्ष बघता, त्याहीपेक्षा अनुभवता आलं. घरात एखादं माणूस जास्तीचं असेल तर तारांबळ उडते आपली. इथे ती शांतपणे, हे विशेषण तिला कधीच लागू पडेल असं वाटत नाही, पद्धतशीरपणे कामाचा उरक पाडत होती. उद्या सकाळी आपण केम्ब्रिजला जाणार आहोत, त्याआधी सकाळी सरावणा भवनमधे भरपेट खाऊन घेऊ आणि मग श्रीशैल तिथून ट्यूब पकडून विमानतळावर जाईल आणि आपण केम्ब्रीजाकरता सुटू हे तिने जाहीर केलं. अर्थात त्याआधी श्रीशैलला साउथ इंडियन आवडतं याची खात्री करून घेतलेली होती. रात्रीचा त्याचा पाहुणचार घरी व्यवस्थित झाला होता. सकाळी घरी करत बसलं तर केम्ब्रिजला न्याय देता येणार नाही अशा द्विधा मन:स्थितीतला तो सुवर्णमध्य सगळ्यांच्या पथ्यावरच होता.

 

विमानाच्या वेळेच्या गणितात कुठे गफलत होऊ नये याकरता त्या वेटरकडून त्याला लवकर डिश मागवून मोकळं केलं. तोसुद्धा आता युरोपात नवीन नाही पण, राजूच्या भाषेत, तिला स्वातंत्र्य असेल तर व्यवस्थित दुपट्यात गुंडाळून पावडर तीट करून पाठवेल, हे खरं करून दाखवल्यासारखं ती त्याला, चुकायला नको, म्हणून स्टेशनपर्यंत पायी पोहोचवून आली.

 

खरं तर तिने या चार- पाच दिवसात केलेल्या पदार्थांची यादी मी इथे द्यायला हवी, म्हणजे त्यावरून वानोळा मिळावा. पण तो मोह मी टाळणार आहे. नाही, माझ्याकडे जरी याची नोंद नसली तरी उत्तराकडे निश्चित मला मिळू शकेल. पण हा गृहिणी धर्म झाला. आम्ही जेव्हा लंडन शहरामध्ये फिरणार होतो त्या दोन दिवसात, म्हणजे आमचे आम्ही असताना पहिल्या दिवशी तिने दिलेल्या खाण्याच्या पदार्थातले निम्मे आम्ही परत आणले. दुस-या दिवशी मात्र मी नकाराधिकार वापरून त्यावर मर्यादा आणली.

 

तिच्या टाइम मॅनेजमेंटला मी विशेष दाद दिली ती आम्ही लंडन ब्रिज आणि कोहिनूर हि-याच्या लोभाने कॅसल बघायला जाणार होतो तेव्हा. सकाळी तिला लायब्ररी कार्ड रिन्यू करायला जायचं होतं. आम्हाला ती कॅसलला सोडणार होती. आम्ही गेलो तर लायब्ररी बंद. आता आमचा वेळ फुकट जाईल ही भीती आणि राजू आणि केतकी दोघांचाही कटाक्ष होता की तुम्हाला बघायच्या असतील अशा कोणत्याही गोष्टी तुम्ही व्यवस्थित बघाल याची आम्ही काळजी घेऊ. तिने गाडी वळवली. म्हणाली, मी तुम्हाला एका ठिकाणी सोडते. नदीच्या खालून काढलेला बोगदा आहे. तो पार केलात की ग्रीनविच.समोरच्या बाजूने लंडन छान दिसतं हे एक आणि महत्वाचं म्हणजे तिथेच prime meridian म्हणजे रॉयल ऑब्झर्व्हेटरीमधे असणारी काल्पनिक रेषा आहे. ती खूप लांब आहे. तेवढा वेळ आपल्याकडे नसेल. तर तुम्ही पलीकडे जाऊन बघा आणि बसने घरी या नाहीतर मला फोन केला तर मी न्यायला येते. आम्ही आज्ञा शिरसावंद्य मानून पलीकडे गेलो, गेलो ते थेट ताडताड सरळ ऑब्झर्व्हेटरी. आत जाण्यासाठी भलीमोठी रांग होती. आम्हाला अर्थात आत जाण्यासाठी वेळही नव्हता. पण तिच्यामुळे आमचं ग्रीनविचला येणं झालं जें एरवी कठीण होतं. येताना जरा श्वास घ्यायला वेळ होता तेव्हा एक सुंदर बोट बघितली. मघा जाताना इतकं लक्ष दिलं नव्हतं. अरे, ही तर कटी सार्क! माधुरीच्या लेखाने तिचा परिचय आधीच करून दिला होता, आता प्रत्यक्ष दर्शनही झालं. भरून पावलो! हे सगळं केतकीचं क्रेडीट.

 

हे सगळं वाचल्यानंतर राजूचा कमेंट मला आत्ताच कानात घुमतो आहे.

घरभेदी! च्यायला, मी आमंत्रण दिलं, मी आणायला गेलो, आणि माझ्याबादाल एक शब्द नाही इतक्या वेळात. काय माणूस आहे हा. ते खरंही आहे. त्याच्याविषयी सगळे गुण अवगुण माहीत असल्यावर काय बोलणार आणि सांगणार (!) हा माझ्या पुढे गहन प्रश्न आहे. कॉलेजची चार वर्ष तर दिवसाचे किती तास बरोबर जायचे याचा हिशोब नसायचा. आम्ही मसणात (हा उद्गार=expression) राजूचाच) फिरायला जात असू. (चौपाटीवर स्मशानामागील वाळूत तेव्हा फारसं कुणी नसे त्यामुळे आम्ही चौघे (उदय, सारंग तिथे बसत असू. ) तिथल्या दोन तीन तासानंतर पुन: उलट रानडे रोडने कोहिनूर थिएटरच्या सिग्नलला गप्पा होत. आता आम्ही या सगळ्या पार्श्वभूमीवर इतक्या दिवसांनी एकत्र आल्यावर सुटायला होणारच. मग गप्पांचे विषयही चकाट्यापासून ते गंभीर विषयापर्यंत असणं स्वाभाविक. तरीही या सगळ्यात उत्तरा केतकी किंवा देवूही कंटाळली असं झालं नाही.

 

समोर काचेच्या अल्मारीत विविध आकाराचे ग्लास होते. इतक्या प्रकारचे कशाकरता हा प्रश्न उत्तराचा. तर वाईन काय किंवा लिकर काय पिण्याची पद्धत असते. ती व्यवस्थित पाळायला हवी. बिअरच्या ग्लासमध्ये व्हिस्की पितो का? (तिला काय माहीत? हे मी मनात) म्हणजे त्यांचे काही ठराविक संकेत आहेत. माझ्याकडे विविध प्रकारची माणसं येतात. त्यांच्या आवडीप्रमाणे मी त्यांना सर्व्ह करणार असेन तर त्यांच्या संकेताचं पालन होण्याची गरज आहे. तर त्याकरता हे भांडार.

 

आम्ही इतका वेळ वर सोफ्यावर बसलो होतो. त्याला आता कंटाळा आला असावा. मधे एक बुटकं टेबल होतं. मांडी घातली की छान ग्लास किंवा डिश समोर येत होती. तिथे बसून तो म्हणाला, आम्ही इथेच निवांत बसतो. दिवाळी किंवा नाताळला इथे सगळे जमतात. आम्ही इतकी वर्ष इथे आहोत. त्यामुळे ओळखी तेवढ्याच. अडीनडीला उपयोगी पडणारी माणसं सगळी. सण साजरा करायला एकत्र तर येणारच.

 

तर आमची एवढ्या वर्षातली ही मोठी कमाई आहे. पैसा किती मिळवला आणि जोडला हे सांगण कठीण पण आमची सम्पत्ती म्हणजे ही जोडलेली माणसं. कितीतरी जण नोकरीनिमित्त एकटे असतात.त्यांना अशा प्रकारच्या आधाराची जरूरही असते. आम्ही आता इतकी वर्ष इथे राहून सीझन्ड झालो आहोत त्यामुळे कोणाचाही कुठलाही प्रश्न सोडवण्याकरता आमची मदत होऊ शकते आणि आम्ही ती देण्याकरता नेहमीच तयार असतो. केतकीने कधी मुंबईत असताना हळदी कुंकू समारंभ केले नसतील, इथे मात्र अगदी साग्रसंगीत साजरे करते.

 

लंडन आणि टोरंटो अशा टोकाच्या भ्रमंतीमधून आता जरा मोकळं होत इथे घरात वेळ मिळतो आहे. इथे १६ वर्षापर्यंत मुलांना घरात एकटं ठेवायला बंदी आहे. इतके दिवस आई आणि दादा (राजूचे आई वडील ) होते त्यामुळे हा प्रश्न कधी आला नाही. आता आम्ही आमच्या वेळा त्याप्रमाणे बदलून घेतो. केतकी नोकरी करते. ती पहाटे लवकर घर सोडते. दुपारी घरी असते. एकदा देवांगी शाळेत गेली की नंतर ती येण्याच्या आधी केतकी घरी पोहोचलेली असते. माझ्या मनातली शंका पण सरकारचा नियम असला तरी तो अंमलात कसा येतो? तर काही हितचिंतक आसपास असतात. पोलिसांना फोन केला की काम होतं. अशा वेळी मुलांना फॉस्टर होम किंवा पेरेंटकडे पाठवलं जातं. ऐकूनच माझ्या अंगावर काटा आला. हे म्हणजे दुखण्यापेक्षा उपाय भयंकर आहे.

 

माधववाडीत राजू होता तेव्हाही त्यांच्या घरी त्याचे वडील त्याचा भाऊ संजू हे सगळे घरातील कामांमध्ये आईला मदत करीत असत. ते केतकीबरोबर लग्नानंतर बदललं असेल ही शक्यता नव्हतीच. आणि ते सुरु आहे हे बघून बरंही वाटत होतं. सकाळी त्या दोघांचा एकूण दिवसभराचा आढावा सुरु असताना आमचा चहा होत असे. त्यानंतर मग सुका मेवा बरणी समोर. खाण्याचे पदार्थ तिथे असत. फळं तर होतीच आणि हे सगळं होत आहे तोवर राजू स्वतः आमचे दुधाचे ग्लास भरून समोर ठेवत असे. त्याबाबतीत आम्हाला जराही वाव ठेवला नाही त्या दोघांनी.

 

पहिल्या दिवशी श्रीशैलला त्याच्या घरी जाण्याकरता सोडल्यानंतर आम्ही मोकळे झालो. सरावणा भवनकडून निघून आम्ही थेट केम्ब्रिज गाठले तेव्हा लंडन शहरातून जावं लागलं नव्हतं हे एक आणि रविवार असल्याने तसं शहर शांत होतं. पण दुस-या दिवशी ऑक्सफर्डला जातेवेळी मात्र शहराचं खरं रुप दिसलं. बरं ती मुंबई नव्हे. गाडी कुठूनही कशीही पुढे काढा आणि सुटा. साहेबाचं शहर आणि त्याचीच शिस्त. त्यामुळे शहराबाहेर पडण्याकरता भरपूर वेळ लागला. त्या प्रत्येक क्षणाचा राजूने पूर्ण उपयोग केला. आम्हाला, त्याच्या भाषेत, सिटी फॅमिलीअराझेशन टूर घडवली जेणेकरून आम्हाला दुस-या दिवशी स्वतंत्रपणे हिंडताना जड जाऊ नये.

 

पहिल्या दिवशीची त्याची गाडी छोटी होती कारण आम्ही पाच जण जाणार होतो. दुस-या दिवशी ऑक्सफर्डला जायचं आहे म्हटल्यावर त्याला श्यामलची आठवण झाली. तिचा मुलगा केदारचं घर तिथेच जवळ आहे. श्यामल आणि प्रकाश दोघांना विचारू या म्हणजे आपल्या सगळ्यांची मस्त एकत्र ट्रीप होईल या त-हेने त्याने त्या दोघांना विचारून ठेवलं होतं आणि त्यांनीही लगेच हो म्हटलं होतं. याकरता मग सेवन सीटर गाडी काढली. राजूच्या शारीरिक मर्यादा कुठेही त्याच्या आड येत नाहीत. ना त्याच्या ड्रायव्हिंगच्या ना त्याच्या उत्साहाच्या. रात्री किती वाजता झोपला आहे याचा सकाळी उठण्याच्या वेळेवर परिणाम होत नाही आणि पुन: दिवसभर सदैव ताजातवाना.

 

याचं श्रेय मात्र त्याच्या नियमित व्यायामाचं असणार. उत्साहाने त्याने आम्हाला त्यांच्या कॅंपसमधली व्यायामशाळा, तिथला स्टीम बाथ वगैरे दाखवल्यानंतर मागे संथ कालक्रमणा करणारी थेम्स दाखवली. नदी घराच्या इतक्या जवळ असेल ही कल्पना नव्हती. खरोखरच त्यांच्या परसदारीच नदी आहे. या व्यायामशाळेचा उपयोग दोघं करत असावेत हे त्यांच्याकडे बघितल्यावर लक्षात येतं.

 

ऑक्सफर्डच्या आमच्या पूर्ण प्रवासात एकटा राजू दिवसभर गाडी चालवत होता, कुठेही कंटाळा हा शब्द काही त्याच्या तोंडून निघाला नाही. रात्री आम्हाला घरी पोहोचायला बाराचा सुमार असावा. त्यानंतर पुन्हा रात्र साजरी झाली. गप्पा नेहमीच रंगतात पण केतकीला जाणीव होती. दुस-या दिवशी आम्ही दोघच लंडनमध्ये फिरणार होतो. त्याची पूर्वतयारी करून मगच आमचा दिवस मावळला.

 

दुस-या दिवशी बाहेर पडताना आमच्याबरोबर काय काय होतं हा एक विषय पण त्यात पुन्हा राजूच्या सूचना होत्या. थर्मासमध्ये गरम पाणी भरण्यापूर्वी आधी गरम पाण्याने तो व्यवस्थित धुवून घ्या म्हणजे पाणी जास्त वेळ गरम राहील. काकडी टोमाटो वेगळे दे म्हणजे पाव ओला होणार नाही. फळं देऊन ठेव चटकन कुठेही खाता येतील. या आणि अशा असंख्य. आमची पिशवी छान परिपूर्ण झाली होती.

 

दोन दिवस आमचे आम्ही फिरून आल्यानंतर मग रात्री अहवाल ऐकतानाही दोघांना उत्साह असे याचं आम्हाला खूप आश्चर्य वाटलं. सर्वसाधारणपणे काय मजा आली ना इतपत चौकशी करण्याची पद्धत असते. यांच्याकडे वर्षाचे बारा महिने पै पाहुणा असतो मग हा उत्साह कुठून येतो. त्यांचं परफेक्ट होस्ट पण हे त्याचं उत्तर. कुठेही ते ओढून ताणून नव्हतं. ते अगदी आतून आणि उपजत(cultivated नव्हे) होतं.

 

दुस-या दिवशी त्यांचा निरोप घेताना म्हणूनच आमचे पाय जड झाले होते. भल्या पहाटे पाचची बस पकडून आम्ही विमानतळावर जाणार होतो. बसची सूचनाही राजूचीच. ती बसही घरापासून दूर अंतरावर पकडायची होती. त्याकरता पहाटे उठून आम्हाला माइल एंड पर्यंत सोडून उशीरा आलेल्या त्या बसमध्ये बसवून आमची पाठवणी झाली.

 

पुन्हा नक्की जायचं मनात आहे. कधी योग येतो बघायचं.